Cái giá của cái bị thịt hay cái giá của việc bị thịt.

21.04.2025

---

Giờ mới là tháng 4 năm 2025 nhưng tôi vẫn muốn gáy một câu rằng: "Cái giá của bị thịt" của Ngồi ngắm con hươu là một trong những trải nghiệm truyện ngắn đáng đọc nhất 2025 của tôi. Câu chuyện thuộc thể loại khoa học viễn tưởng, và dường như đã lâu lắm rồi tôi mới đọc được một truyện ngắn viễn tưởng lấy bối cảnh Việt mà có cấu trúc thế giới thú vị như vậy (kể từ trải nghiệm đọc truyện ngắn của bà Xưn với "Chuyện người đi dây").

Ban đầu, với những thiết lập một thế giới nơi mà người và động vật tiến hóa thành người sống chung, tôi đã mường tượng đến một câu chuyện có tính chất "phản địa đàng/phản không tưởng", tuy nhiên sau khi đọc xong tôi phát hiện câu chuyện này không phải phản địa đàng gì cả. Nó là thực tế. Nó là sự thật đáng buồn mà một người làm công như tôi thấu hiểu, đồng cảm sâu sắc và cũng “buộc phải chấp nhận”.

Thế giới trong Bị Thịt được xây dựng tuyệt đỉnh như thế nào? Tôi đã đọc tác phẩm này ba lần, mỗi lần, cảm nhận của tôi lại khác nhau. Nhưng hẳn là ấn tượng đầu vẫn là trải nghiệm khó quên nhất. Thú thật là lần đầu đọc, khi mới đọc những dòng đầu tiên tôi đã phải bật cười. Truyện được viết bởi một giọng văn rất nghiêm chỉnh (đúng vậy, rất ngay ngắn, nghiêm chỉnh) song có lẽ do điểm cười thấp hoặc do tác giả thực sự có khiếu hài khô, tôi đã bật cười ngay ở đoạn nhân vật chính không thiết sống nữa khi nghe tin bạn bò của mình đã chết. Ban đầu đọc, tôi cảm giác đó là một sự phóng đại quá mức, nhưng càng đọc về sau, tôi mới càng hiểu nguyên cớ cho việc nhân vật "tôi" muốn chết kia. Một nguyên cớ đáng buồn.

Cái chết của bò vàng là cũng là cái kết bất khả kháng của nhân vật "tôi". Kể từ thời điểm bò vàng chết, dù nhân vật "tôi" có làm gì thì cũng đều vô ích. Lần đầu đọc tôi đã bị kéo đi cùng với trải nghiệm của nhân vật và đọc đến cuối phần "cái đẹp", tôi thấy rất buồn. Thậm chí cảm giác buồn bã đó còn khiến tôi không muốn đọc thêm phần truyện cuối cùng, bởi dự cảm về cái kết "tất yếu" đã làm tôi chùn bước.

Nhưng sau cùng, tôi vẫn đọc, giống như cách mà nhân vật "tôi" đối diện với sự thật dù nó khiến cô ấy khổ đau và "không thiết sống nữa" khi bò vàng chết. Đọc lần hai, tôi cảm thấy đó là hành trình cố gắng cứu vãn một thứ không thể cứu vãn. Tôi cảm nhận được sự khẩn thiết, bất lực và lạc lõng của cô ấy hơn. Thông qua hành trình truy tìm cái chết của bò vàng, nhân vật "tôi" đã phải đối diện với kết cục tất yếu được định sẵn cho mình. Những con người "tôi" gặp xuyên suốt câu chuyện tạo ra một mạng lưới vững chắc đến mức ngột ngạt - một hệ thống phân tầng chặt chẽ mà để có người mới chen vào, một người cũ sẽ bị thế chỗ. Mặc dù đây là một bộ truyện khoa học viễn tưởng, song cái "hiện thực" của nó vẫn khiến tôi rùng mình ngay cả ở lần đọc thứ ba.

Tôi đã đọc hết những tác phẩm mà tác giả Vạc công khai ở thời điểm hiện tại và có một điểm tôi rất tâm đắc khi đọc. Tôi cảm thấy cấu trúc truyện của tác giả thường rất vững. Một cấu trúc truyện vững - đối với tôi - là một kết cấu chặt chẽ khi mà các tình tiết đều móc nối với nhau, khi các thông tin đều bổ trợ cho nhau và có rất ít các chi tiết thừa. Lúc đọc Bị Thịt, tôi càng trầm trồ bởi kết cấu của câu chuyện hơn.

Tôi rất thích cách tác giả Vạc chơi chữ trong truyện. Từ ngay tiêu đề, "cái giá của bị thịt" đã đặt ra những nghi vấn rất thú vị như: liệu "bị thịt" ở đây là cái bị thịt hay việc bị thịt. Và đi sâu vào câu chuyện, mỗi phần cũng được tác giả chơi chữ, như cấu trúc tên chương: cái chết - cái chân - cái đẹp - cái thiện. Nó không đi theo cấu trúc chân - thiện - mỹ thông thường nhưng nội dung các chương đều bổ trợ cho tên từng chương. Tôi là một người thích dụng ý trong việc viết và cũng thích luôn việc cài cắm ngôn từ, vì thế cách sử dụng từ ngữ của tác giả làm trải nghiệm đọc của tôi tăng thêm một bậc. Nếu như "Mái đình úp ngược" là một trải nghiệm tối giản về kết cấu câu chuyện thì "Cái giá của bị thịt" có kết cấu bao gồm cốt truyện lớp lang, phức tạp kết hợp với văn phong tối giản, tôi cảm thấy đây là phong cách viết rất thông minh và càng làm nổi bật hơn cách kể chuyện của tác giả.

Nói đến việc kể chuyện, phải bàn thêm đến dẫn chuyện của tác giả. Lại một lần nữa, tôi cho rằng phong cách dẫn truyện trực tiếp là vào thẳng vấn đề trong câu đầu tiên là một cách dẫn truyện thông minh. Nó đập vào mặt độc giả thông tin chính của câu chuyện này luôn: cái chết của bò vàng và suốt từ đó đến cuối phần “cái đẹp”, mọi thứ đều xoay quanh cái chết của con bò. Kể từ lúc đọc tiểu thuyết mạng, đã lâu tôi mới được tiếp cận cách dẫn chuyện thẳng thắn và hàm súc như vậy, có lẽ đó là lý do tôi cho tác giả thêm một điểm cộng bởi "kỹ thuật viết câu đầu tiên" đó.

Về nhân vật, các nhân vật trong Bị Thịt đều hiện lên sinh động và mỗi người có một vai trò riêng. Tôi muốn đi một lượt từng dạng nhân vật. Đầu tiên là hai nhân vật là người cấy máy vào não (còn gọi là cyborg) là anh Tuấn 02 và chị Song 05. Nhân vật "tôi" đã tỏ ra bài xích với những cyborg như anh Tuấn 02 từ đầu truyện, tuy nhiên không thể phủ nhận là bởi vì sự xuất hiện của họ mà cô mới có thể nhìn thẳng vào "sự thật". Thoạt đầu tôi nghĩ hai nhân vật này chỉ góp phần cung cấp thông tin trong quá trình nhân vật "tôi" khám phá sự thật. Nhưng đến cuối cùng khi nhân vật "tôi" bị buộc gánh mọi trách nhiệm cho cái chết của bò vàng và phải thôi việc, anh Tuấn 02 lại là người duy nhất đến tiễn "tôi" và nói mấy lời súp gà an ủi "tôi". Đọc đến đó mình chỉ thấy trớ trêu. Thật trớ trêu khi tất cả những con người và người lai, động vật tiến hóa thành người ngoài kia, thứ duy nhất cho nhân vật "tôi" một lời tạm biệt cuối cùng lại là một người đã biến đổi thành máy móc.

Câu chuyện này là một biểu tượng của hệ thống phân tầng mà điển hình trong đây là dạng công ty kiểu "tập đoàn" - được coi là dạng mô hình vững chãi và khắc nghiệt nhất trong các loại hình mô hình công ty tư bản. Trong một mô hình công ty như thế thì sự cạnh tranh có thể coi là điều tất yếu. Ở trong sự Bị Thịt, sự cạnh tranh ấy được hữu hình hóa bằng vấn đề xoay quanh cái chết của bò vàng. Rõ rệt hơn, chúng ta có thể thấy một hệ thống áp đặt song song được áp đặt cho những người làm công, điển hình bởi cuộc báo cáo với hai thế hệ CEO hiện tại và tương lai của công ty. Đồng thời, từ những tình huống được đặt ra, tôi có thể thấy rõ sự khác biệt giữa hai nhân vật - "tôi" và Châu. Nhân vật Châu thực sự là một nhân vật rất đáng bàn. Có thể thấy cô ấy là một người vô cùng khéo léo. Cô ấy có thể lợi dụng một khoảnh khắc chần chừ của người khác để cướp lời nhưng vẫn tạo ra cảm giác giống như cô ấy đang giúp đỡ họ. Cô ấy cũng có thể nói ra những lời tưởng như vô tình nhưng thực chất đều là những thông tin ảnh hưởng trực tiếp đến những người xung quanh. Cô ấy giỏi chi phối và giỏi trong việc khiến bản thân vô tội. Trong khi nhân vật "tôi" là một người có phần thật thà và bị tình cảm chi phối hơn. Điều đó tạo ra những xung đột đạo đức và dẫn đến “kết cục tất yếu” đáng buồn kia.

Như đã nói phía trên, bởi vì câu chuyện này nhắc đến vấn đề của những người làm công mà chúng ta vẫn hay đùa rằng "bán mình cho tư bản". Công sức của công nhân ở câu chuyện này được chuyển hóa thành những thứ hữu hình như bộ phận trên cơ thể những người bán. Bạn buộc phải bán tất cả những gì mình có trong một thị trường lao động cạnh tranh nếu không muốn vị trí của mình bị lấy mất. Nhưng sau cùng, nó vẫn bị lấy mất bằng "cái chết" của bạn. Vâng, tôi tin rằng "cái chết" ở đây cũng là một sự hoán dụ. Ngoài ra, còn rất nhiều các chi tiết chi li khác trong việc tạo ra một thế giới viễn tưởng ấn tượng, những xung đột nhỏ tồn tại trong những xung đột to, các vấn đề thời sự xen kẽ trong câu chuyện càng khiến thế giới này trở nên chân thật, đủ chân thật, đủ đẹp và buồn. (Tôi định nói đủ “đời” nữa nhưng nghe đạo lý quá nên thôi).

Đây không thể chối cãi là một câu chuyện châm biếm. Song sự châm biếm không hiện lên một cách quá đỗi gay gắt hay là kiểu phúng dụ hài hước. Cá nhân tôi cảm thấy tính châm biếm của tác phẩm này mang đậm tính nữ - tức là nó ẩn mình dưới một câu chuyện vừa nghiêm túc, lại chêm một ít hài khô nhẹ nhàng và được kể bằng giọng văn vừa thản nhiên lại vừa sâu lắng. Cá nhân, tôi đánh giá cao cái tên tập đoàn “Bích Chi”, anh Tuấn 02 và chị Song 05.

Với tất cả những lời dông dài phía trên, tôi tin rằng “Cái giá của bị thịt” là một câu chuyện sẽ gây ấn tượng với các tín đồ khoa học viễn tưởng nói chung và thích động vật nói riêng. Ờm, ý là, tôi cứ cảm thấy tác giả thích động vật thế nào khi từ tên trang Mặt Sách, bút danh rồi đến đây cũng toàn động vật. Tuy nhiên tôi không nghĩ PETA sẽ thích khi đọc câu chuyện này (và ừ nó châm biếm cả hội động vật quyền nữa, vui lắm).