DUNE - Khi mùa xuân sa mạc ngụ lại đáy mắt chàng.

Dưới đây là một bài phân tích Dune mà chỉ tập trung vào mối quan hệ giữa Paul với Chani. Tui chưa đọc truyện nên đây sẽ là cảm nhận trực quan của người chỉ đi xem bản phim.

17.03.2024.

---

Mọi người hay dốc về Paul vụ giây trước nói yêu em mà giây sau đi cầu hôn công chúa trước mặt em, nếu nghiêm túc thì oan cho anh ta quá. Nếu tình cảm ở phía Chani là cảm mến rồi dần dần rung động, xen lẫn những mâu thuẫn và cuối cùng là thất vọng (nhấn mạnh là suốt quá trình cô ấy yêu Paul rất lý trí và con người) thì ở phía Paul, ta thấy được một tình yêu si mê hơn, phần vì anh ấy đã gặp cô trong những giấc mơ rất lâu trước khi họ chính thức chạm mặt. Nói Chani là "ánh trăng sáng" của Paul cũng không sai vì sự thật, ai cũng thấy được từ trong ánh mắt rằng, anh ta là người say đắm hơn trong cuộc tình này.

Tình yêu giữa họ không đơn giản chỉ là anh yêu em, em yêu anh, sâu trong đó vẫn luôn tồn tại những xung đột trong lý tưởng. Đào sâu hơn, chúng ta phải nhìn đến động cơ, tính cách và lý tưởng của cả Chani lẫn Paul.

Chani lớn lên trên sa mạc, nơi mà như họ nói - sẽ không thể tồn tại nếu không có niềm tin. Nhưng niềm tin ở cô (cũng như tộc người Fremen phương Bắc) là niềm tin vào việc "tự cứu lấy mình"; nói rộng hơn, tộc Fremen phương Bắc sống vô thần và không tin vào Đấng cứu thế, một "Lisan al gaib" như những người Fremen ở phương Nam (nơi sâu hơn trong sa mạc). Điều này cũng tạo nên sự xung đột về sau khi mà người Fremen ở phương Bắc bị tiêu diệt gần như toàn bộ trong cuộc tàn sát của tộc Harkonnen. Cô không tin vào việc sẽ có một Đấng cứu thế nào đến cứu giúp họ, ngay từ Dune 1 (phần cô dẫn truyện), Chani đã đặt ra câu hỏi (đại loại là): "Sau Harkonnen, liệu tiếp theo chúng tôi sẽ sống dưới ách thống trị của ai nữa?" Cần nhấn mạnh rằng Fremen là một bộ tộc bị áp bức và luôn phản kháng sự áp bức, gần như chưa bao giờ ngơi nghỉ. Và Chani đại diện cho những người chủ trương tự cứu, không tin vào sự khai phóng và cứu rỗi của thế lực bên ngoài (như đã đề cập ở Dune 1, Harkonnen hay Atreides thì cũng đều giống nhau trong mắt họ - là những kẻ bóc lột). Nên ở cuối Dune 1 khi mới gặp Paul, tâm lý của Chani đi từ sự ngờ vực (một kẻ ngoại tộc) đến việc công nhận Paul như một chiến binh.

Đến Dune 2, mọi thứ phức tạp hơn rất nhiều. Tui rất chú ý đến một đoạn đối thoại giữa Paul và Chani (mà theo tui nó thể hiện rõ ràng nhất tư tưởng và những mâu thuẫn tiềm tàng giữa họ). Khi Chani nói ở Fremen không có đấng cứu thế nào cả, nam nữ bình đẳng, Paul mới đáp lại cô là rằng, anh muốn được bình đẳng với cô (nói về tình cảm). Bên cạnh việc Paul là một chiến binh và từng đồng sinh cộng tử với cô, chính tư tưởng cởi mở đó của Paul mới là thứ thúc đẩy sự cảm mến của Chani trở thành sự rung động trong tình yêu.

Đối với một người lớn lên trong sự áp bức và lòng đầy căm phẫn như Chani, việc yêu Paul cũng chính là giới hạn lòng tin của cô. Khi Paul kể cho cô về ác mộng (tương lai) của anh, bày tỏ: "nếu xuống phía Nam anh sẽ mất em" (nói đến cái chết của cô trong tương lai mà anh trông thấy), thì Chani đã đáp lại thế này: "anh sẽ không mất em chừng nào anh vẫn là chính mình" (nói về tình cảm). Chani không trông thấy tương lai như Paul, cô cũng chẳng bị chi phối bởi định mệnh như anh. Trong mắt cô, Paul không phải "lisan al gaib", không phải người thừa kế dòng dõi Atreides, càng không phải một biểu tượng thần thánh. Anh chỉ là con người, là Paul, là Usul của lòng cô. Là một chiến binh mạnh mẽ, chân thành và cởi mở, là người mang đến cơn gió mới thổi bùng sắc xuân trên sa mạc.

Tình yêu của Chani rất lý trí, cô có lý tưởng của riêng mình (cô chưa bao quên việc giải phóng người Fremen khỏi ách thống trị). Khi cô phải đặt lý tưởng và tình yêu lên bàn cân, cô cũng phải đấu tranh với sự mâu thuẫn của chính mình rất lâu mới có thể đưa ra quyết định cuối cùng.

Giai đoạn đầu tiên, mâu thuẫn bắt đầu nhen nhóm khi những người phương Nam coi Paul là "lisan al gaib", điều này đi ngược lại niềm tin của Chani, tuy nhiên vì Paul cũng phủ nhận việc đó giống cô nên lúc này mâu thuẫn đôi bên chưa xuất hiện.

Giai đoạn tiếp theo, khi Duncan xuất hiện và nói đến việc Paul có thể dùng lòng tin của người Fremen để trả thù cho cha mình, cho nhà Atreides, thì lúc đó, mối quan hệ ấy đã bắt đầu lung lay. Nhưng khi ấy, Chani đã nói với bạn mình rằng cô tin tưởng Paul.

Nhưng sau đó, biến cố ập đến và tộc người phương Bắc bị diệt, bọn họ phải đối diện với việc di chuyển đến phía Nam. Dù Paul kháng cự, rốt cuộc anh vẫn phải tuân theo "định mệnh" và đi tìm cái chết. Sau khi uống nước của sự sống, Paul đã chết. Lúc anh sống dậy từ nước mắt của mùa xuân sa mạc, Chani phần nào đã nhận thức được hiện tại anh không còn là Paul, là Usul của cô nữa. Anh hồi sinh, đeo lại chiếc nhẫn của người thừa kế Atreides và trở thành "lisan al gaib". Cô biết khi nói với Jessica rằng bà ấy đã thắng. Nhưng cô vẫn không chấp nhận được sự thật đó và kháng cự đến cùng. Bằng chứng là việc cô ở lại, mặc cho việc lý tưởng của hai người họ lúc này đã trái ngược. Paul trở thành Đấng cứu thế đồng nghĩa với việc giữa họ đã không còn sự bình đẳng [tình yêu] mà anh muốn cô cho anh lúc đầu nữa. Paul bước vào công cuộc chinh phạt [tàn sát] như những người thống trị khác và Chani không thể hy sinh lý tưởng của một người Fremen để tiếp tục yêu anh. Nên xuyên suốt cuộc tấn công đội quân Hoàng đế, Chani liên tục kháng cự, thật ra hành động đó cũng là vì cô đang níu kéo một hy vọng nhỏ nhoi nào đó, níu kéo lòng tin và tình yêu của mình với Paul. Đó là quá trình đấu tranh tâm lý và việc Paul cầu hôn Irulan chỉ là một giọt nước tràn ly để cô buông bỏ mà thôi. Tui cảm thấy Chani luôn biết Paul yêu mình, nhưng cô cũng biết Paul đã đưa ra lựa chọn. Cũng như cô, Paul chọn lý tưởng của anh, định mệnh của anh và trở thành "lisan al gaib". Cô biết, nên đoạn cuối đó cô cũng đưa ra câu trả lời cho anh.

Cá nhân tui thấy Paul say đắm hơn vì tình cảm của anh đối với Chani không đơn thuần như tình cảm của cô dành cho anh. Kể từ khi vẫn còn nuôi dưỡng sự kháng cự với tương lai và vận mệnh, thực ra Paul vẫn luôn bị tương lai chi phối. Anh lặp đi lặp lại giấc mơ về Chani bởi vì tiềm thức anh thực sự muốn gặp cô. Niềm yêu ấy đã vô thức sâu sắc từ trước khi anh gặp Chani, và sự xuất hiện của cô chỉ khiến nó càng sâu đậm. Phải nói là Chalamet diễn vai này thực sự đỉnh khi cậu ấy thể hiện toàn bộ tình yêu của Paul trong ánh mắt. Cũng chính tình yêu ấy đã dẫn Paul đến quyết định xuống phương Nam và uống nước của sự sống. Bởi anh đã thấy cô chết trong mơ, điều đó khiến anh sợ hãi. Anh kháng cự việc xuống phía Nam cũng vì nỗi sợ ấy, và chấp nhận đến đó cùng cô cũng một phần do nỗi sợ ấy. Đương nhiên, vẫn có những nguyên nhân khác như mối thù diệt tộc, viễn cảnh Thánh chiến khiến nhiều người chết vì mình. Trong tất cả những điều trên, tình yêu thực ra cũng là một thứ quan trọng thúc đẩy anh trở thành "lisan al gaib".

Paul nói rằng xuống phương Nam anh sẽ mất cô, khi đó anh nói mất ở đây là ám chỉ việc Chani sẽ chết, nhưng tui tin rằng anh cũng nhận thấy được sự khác biệt trong lý tưởng giữa đôi bên. Anh biết Chani không thỏa hiệp và anh chấp nhận rằng nếu tiếp tục đi theo "vận mệnh", mùa xuân sa mạc sẽ rời xa anh.

Câu thoại "anh sẽ yêu em cho đến khi anh ngừng thở" được Paul nói hai lần, một lần là trước khi xuống phương Nam, lần còn lại là trước khi Paul cầu hôn Irulan. Tui chắc chắn đó hoàn toàn là dụng ý. Xuống phương Nam, Paul thực sự đã ngừng thở và rồi hồi sinh bởi nước mắt của mùa xuân sa mạc. Nói hoa văn rằng, Chani đã hồi sinh anh, nên lần thứ hai Paul thốt lên câu nói kia dưới danh nghĩa "lisan al gaib", anh chỉ muốn cô biết rằng dù có trở thành người thế nào, anh vẫn sẽ không ngừng yêu cô - Chani của anh, "mùa xuân sa mạc" duy nhất của anh. Tui cảm thấy Paul chỉ muốn Chani biết vậy thôi, bất kể câu trả lời của cô là gì. Tình yêu của Paul bị chi phối bởi tương lai, nhưng cũng như việc anh thuận theo "vận mệnh" để tìm ra một tương lai mà Chani không chết, anh cũng mang thứ tình yêu đó đi suốt đời dù không có cô bên mình.

Thực sự, tui cảm thấy Paul sẽ yêu mùa xuân sa mạc của anh ta "vĩnh viễn" luôn. Nếu phần sau anh ta quay xe sang yêu Irulan thì tui sẽ thất vọng lắm. Hy vọng đạo diễn vẫn sẽ giữ được cốt lõi trong tình yêu của Paul trong phần phim kế tiếp...